नेपाली इसाई छाता संगठनहरू: उद्देश्य, चुनौती र अवसरहरू

नेतृत्वको निरन्तरता, विभेद र गुटबन्दीले NCFN, NCS र FNCN जस्ता संस्थामाथि गम्भीर प्रश्न खडा; स्थानीय चर्चहरूले छाता संगठनविहीन महसुस गर्दै।

१. परिचय र स्थापनाको अपेक्षाहरू

नेपालमा बहुदलीय व्यवस्थाको पुनर्स्थापना र धर्म निरपेक्षताको घोषणापछि इसाई समुदायको सामूहिक आवाज बन्ने उद्देश्यका साथ नेपाल क्रिस्चियन फेलोसिप (NCFN), नेपाल क्रिस्चियन सोसाइटी (NCS), र फेडेरेसन अफ नेसनल क्रिस्चियन नेपाल (FNCN) जस्ता छाता संगठनहरूको उदय भयो। यी संस्था स्थापनाको मूल लक्ष्य थियो—देशभरका इसाईहरूलाई एउटै मञ्चमा ल्याई धार्मिक स्वतन्त्रताको रक्षा गर्ने, सरकारी निकायसँग समन्वय गर्ने र समुदायको साझा चुनौतीहरूमा एकजुट भएर सामना गर्ने।

यी संघहरूको स्थापनाको मूल उद्देश्य थियो: नेपाली इसाई समुदायको सामूहिक आवाज बन्ने, धार्मिक स्वतन्त्रताको रक्षा गर्ने र समुदायको साझा चुनौतीहरूमा एकजुट भएर सामना गर्ने।

संगठनका प्रमुख उद्देश्यहरू (सुरुवाती)

NCFN (नेपाल क्रिस्चियन फेलोसिप नेपाल): इसाई चर्चहरूबीच आत्मिक एकता, तालमेल र संगति कायम गर्ने। |

NCS (नेपाल क्रिस्चियन सोसाइटी): इसाई समुदायको सामाजिक र कानूनी हकहित को पैरवी गर्ने, राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय तहमा प्रतिनिधित्व गर्ने।

FNCN (फेडेरेसन अफ नेसनल क्रिस्चियन नेपाल): सम्पूर्ण चर्चहरू, इसाई संस्थाहरू र सम्प्रदायहरूलाई एउटै छातामुनि ल्याउने र सरकारी तहमा प्रभावकारी लबिङ गर्ने।

२. प्रशंसायोग्य काम र उपलब्धिहरू

यी संगठनहरूले आफ्नो स्थापना कालदेखि नै महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याएका छन्:

* धार्मिक स्वतन्त्रताको पैरवी: नेपालमा धर्म निरपेक्षतालाई स्थापित गराउन र इसाई समुदायमाथि आइपर्ने कानूनी तथा सामाजिक चुनौतीहरूमा आवाज उठाउनु।

* सरकारी समन्वय: संविधान निर्माणका क्रममा इसाई समुदायका सरोकारहरूलाई राज्यको ध्यानाकर्षण गराउनु।

* एकता र पहिचान: देशभरका चर्चहरूलाई एउटै मञ्चमा ल्याएर इसाई पहिचानलाई स्थापित गराउनु।

* कार्यगत सहकार्य: प्राकृतिक विपत्तिहरू (जस्तै: भूकम्प) को समयमा राहत तथा उद्धार कार्यमा समन्वय गर्नु। NCFN र NCS बीचको कार्यगत एकता सकारात्मक पाटो हो।

३. आन्तरिक चुनौतीहरूको विस्तृत विश्लेषण

आज यी संघहरू आन्तरिक विवाद, गुटबन्दी र समावेशीताको अभावले गर्दा गम्भीर संकटमा फसेका छन्, जसले समुदायको बृहत्तर हितमा काम गर्ने उनीहरूको क्षमतामाथि नै प्रश्नचिह्न खडा भएको छ।

३.१. समावेशीताको अभाव र ‘साँचोमा ढाल्ने’ संस्कृति:

सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको प्रतिनिधित्वको संकट हो। देशभरका हजारौँ चर्चहरू, विशेषगरी साना सम्प्रदायका, ले यी संस्थालाई ‘आफ्नो’ संगठन को रूपमा अनुभूत गर्न सकिरहेका छैनन्। पदाधिकारीहरू निश्चित सम्प्रदाय वा मिसनमा सीमित हुँदा उनीहरूले संघलाई आफ्नो सम्प्रदायको ‘साँचो’ (Mould) मा ढाल्ने प्रयास गरेका छन्। यसले अन्य सम्प्रदाय र स्वतन्त्र चर्चहरूलाई अलग्गै महसुस गराउँदै एकाधिकारवादी संस्कृतिलाई बढावा दिएको छ। FNCN जस्तो महासंघ आन्तरिक विवादमा फस्नुले यसको सामूहिक नेतृत्वको क्षमतामाथि गम्भीर प्रश्न उठ्छ।

३.२. नेतृत्वमा निरन्तरता र अवसरमा सीमित पहुँच

* अधिकारको केन्द्रीकरण: एउटै व्यक्ति वा समूह लामो समयसम्म पदमा रहँदा अधिकार र पहुँच केन्द्रीकृत भएको छ र नयाँ विचार तथा नेतृत्वलाई निषेध गरिएको जस्तो  देखिन्छ।

* आर्थिक सामर्थ्यको आवश्यकता: नयाँ नेतृत्वमा आउन बजेट र प्रभाव भएको मिसन वा संस्थाको समर्थन अनिवार्य हुनुपर्ने अवस्था छ। केही नहुने प्रतिभावान व्यक्तिहरूको महत्व देखिँदैन्

* आसेपासेको रजगज: संघमार्फत सिर्जना हुने अवसरहरू (तालिम, अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमण) मा पदाधिकारीका नजिकका र आज्ञाकारी पात्रहरूको मात्र पहुँच देखिन्छ। यसले संस्थाभित्र व्यक्तिपूजा र गुटगत राजनीतिका संस्कृतिलाई मौलाएको छ।

३.३. जातीय र वर्गीय विभेदको अप्रत्यक्ष संस्थागतकरण:

कुनै-कुनै संस्थामा कुन थरको व्यक्ति नेतृत्वमा छ भन्ने आधारमा व्यवहार गरिनुले इसाई आस्थाको मूल्यमान्यता विपरीत जातीय तथा वर्गीय विभेदलाई अप्रत्यक्ष रूपमा संस्थागत गरेको देखिन्छ। नेतृत्वमा रहेकाहरू आफ्नो कुरा मान्ने र सुन्ने व्यक्तिहरूसँग मात्र घुलमिल हुने र रचनात्मक आलोचनालाई बेवास्ता गर्ने गरेको पाइएको छ। यस लेखको कारण अब मप्रति पनि ती संस्थाहरूबाट बक्रदृष्टि नहोला भन्न सकिन्न! संगठनको उद्देश्य इसाई एकता भए पनि, विभेदकारी नीतिहरूले गर्दा संगठनहरू फूट र अलगाव तर्फ उन्मुख भएको देखिन्छ।

४. संकट निवारणका लागि अनिवार्य सुधारहरू:

यी छाता संगठनहरूलाई समुदायको विश्वास पुनः हासिल गराउन र वास्तविक ‘छाता’ बनाउनका लागि संरचनागत र व्यवहारिक सुधार अपरिहार्य छन्:

* नेतृत्वको लोकतन्त्रीकरण र पारदर्शिता: पदाधिकारीहरूका लागि स्पष्ट र अपरिवर्तनीय कार्यकाल सीमा (Term Limit) लागू गरिनुपर्छ। चुनाव वा छनौट प्रक्रिया स्वच्छ, निष्पक्ष र पारदर्शी हुनुपर्छ। संघको बजेट र खर्चको विवरण नियमित रूपमा सार्वजनिक गरिनुपर्छ।

* समावेशी प्रतिनिधित्व: साम्प्रदायिक, भौगोलिक र महिला नेतृत्वको निश्चित प्रतिशत प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गरिनुपर्छ। नेतृत्व विकासका लागि नयाँ पुस्ता र साना चर्चका अगुवाहरूलाई अवसर दिनुपर्छ।

* शून्य सहनशीलता नीति: जातीय, क्षेत्रीय वा आर्थिक हैसियतको आधारमा पक्षपातपूर्ण व्यवहार गर्ने प्रवृत्तिलाई रोक्न कठोर आचारसंहिता लागू गरिनुपर्छ। पदाधिकारीहरू आफूलाई ‘सेवक’ को रूपमा प्रस्तुत गर्न तत्पर हुनुपर्छ।

* जवाफदेहिता र पहुँच: केन्द्रीय नेतृत्वले राजधानीमा मात्र सीमित नभई, नियमित रूपमा प्रादेशिक तथा जिल्लास्तरीय समन्वय गर्नुपर्छ र उनीहरूको सरोकारलाई नीतिमा समावेश गर्नुपर्छ।

५. निष्कर्ष र आह्वान: एकताको पुनर्संस्थापनका लागि आह्वान

नेपाली इसाई समुदायका छाता संगठनहरू वर्तमानमा गम्भीर विश्वासको संकटसँग जुधिरहेका छन्। नेतृत्वमा रहेको निरन्तरताको लालसा, पारदर्शिताको अभाव र अवसरहरूमा आसेपासेको रजगजले समुदायको बृहत्तर हितलाई छायामा पारेको छ।

यी संगठनहरू कुनै व्यक्तिको निजी सम्पत्ति नभई नेपाली इसाईहरूको साझा शक्ति हुन्। तसर्थ, आन्तरिक द्वन्द्वबाट बाहिर निस्केर, लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यता, पारदर्शिता र समावेशी नेतृत्वको पुनर्संस्थापन गर्नु नै वर्तमान संकटबाट बाहिर निस्कने एक मात्र मार्ग हो। नेतृत्वले शक्ति र अधिकारको केन्द्रीकरणबाट होइन, बरु सेवाभाव र निःस्वार्थ समर्पणबाट मात्र समुदायको विश्वास जित्न सकिन्छ भन्ने कुरा मनन गर्नुपर्छ। यसो हुन सकेमा मात्र यी संघहरूले धार्मिक स्वतन्त्रताको रक्षा र समुदायको सामूहिक पहिचान स्थापना गर्ने आफ्नो वास्तविक दायित्व पूरा गर्न सक्नेछन्।

– मुरारी पाण्डे सत्यजित